نفقه(Alimony)

قانون مدنی برای شروع بحث نفقه ابتدا تکلیف پرداخت آن را معین می‌کند و در ماده بعدی، اقدام به تعریف آن می‌نماید. ازنظر قانون مدنی “نفقه عبارت است از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به‌واسطه نقصان یا مرض.”

طبق تعریف فوق، نفقه شامل تمام نیازهای متعارف یک زن است که در طول زندگی با شوهر خود، باید مرتفع شود. این نکته را در نظر بگیرید که موارد نام‌برده شده در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی حصری نیست و می‌توان موارد دیگری را به آن اضافه نمود مانند نیاز زوجه به سفر.

حقوق‌دانان زیادی معتقدند عبارت” خادم در صورت عادت” اشاره به وضعیت مالی زوج دارد نه وضعیت دختر در منزل پدری. به‌عبارت‌دیگر اگر دختری در منزل پدرش، خدمتکار داشته باشد، در منزل شوهر در صورتی می‌تواند خادم داشته باشد که توان مالی زوج این امکان را برای او مهیا سازد و یا به‌واسطه نقص عضو احتیاج به خادم باشد.

نفق چیست

تکلیف پرداخت نفقه

قانون مدنی شوهر را مسئول پرداخت نفقه می‌داند. البته این تکلیف به‌صراحت قانون صرفاً شامل عقد دائم است و در عقد موقت، زوج تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد. هرچند در ازدواج موقت نیز این امکان وجود دارد که طرفین با توافق یکدیگر، تکلیف پرداخت نفقه را برای شوهر قرار دهند. ( برخلاف شرط تحقق ارث برای زوجه در ازدواج موقت)

شرایط تعلق نفقه به زوجه

قانون مدنی در ماده ۱۱۰۸ بیان می‌کند که : ” اگر زن، بدون مانع مشروع از ادای وظایف زناشویی امتناع نماید، مستحق نفقه نخواهد بود”. همان‌طور که در مقاله مربوط به تمکین توضیح داده شد، انجام وظایف زناشویی یا همان رابطه جنسی را تمکین خاص می‌نامند. زنی که بدون هیچ دلیل موجه ایی از برقراری رابطه جنسی با همسر خود امتناع نماید، ناشزه نامیده و این امتناع را نشوز می‌دانند. نشوز مانع پرداخت نفقه است. البته باید به این نکته اشاره کرد که حقوقدانان زیادی نشوز را شامل عدم انجام وظایف عام و خاص می‌دانند. درنتیجه نشوز به وضعیتی گفته می‌شود که زن حاضر به تمکین عام و خاص از زوج نیست. و در این شرایط مستحق نفقه نیست.
در قانون مدنی، صراحتاً بیان‌شده است که ” بدون مانع مشروع” . درنتیجه در صورت وجود مانع مشروع مانند عادت ماهانه زنان، یا داشتن مسکن جدا به سبب خوف جانی از زوج مانع پرداخت نفقه از سوی زوج نخواهد بود.

نفقه پس از طلاق

همان‌طور که در مقاله مربوط به طلاق گفته شد، طلاق انواع مختلف دارد. در طلاق بائن، نفقه به زوجه تعلق نمی‌گیرد مگر زن در زمان طلاق باردار باشد که پس از طلاق نیز به سبب باردار بودن مستحق نفقه خواهد بود و پس از وضع حمل، دیگر نفقه به زوجه داده نمی‌شود. در طلاق رجعی، در مدت عده زن مشمول نفقه است مگر اینکه طلاق در حالت نشوز رخ‌داده باشد. پس نتیجه این شد که در طلاق رجعی اصل بر این است که در مدت عده، زن مستحق دریافت نفقه است اما در طلاق بائن، اصل بر این است که زن مستحق طلاق بائن نیست مگر اینکه در هر دو مورد با استثناء مواجه باشیم.

اثبات دعوای نفقه

اگر در خصوص پرداخت نفقه بین زن و شوهر اختلافی حاصل شود، شوهر مدعی محسوب می‌شود و باید پرداخت نفقه را ثابت کند زیرا اصل بر عدم پرداخت نفقه است و پرداخت آن باید از سمت زوج ثابت شود. همچنین اثبات نشوز که مانع پرداخت نفقه است نیز به عهده مرد است. زیرا زن برای دریافت نفقه نیازی به اثبات تمکین ندارد و صرف وجود رابطه زوجیت سبب می‌شود که تمکین مفروض باشد.

الزام شوهر در پرداخت نفقه

اگر زوج از دادن نفقه امتناع کند و زن ناشزه نباشد، زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه، الزام زوج به پرداخت نفقه را درخواست کند. در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و زوج را ملزم به پرداخت آن می‌کند. در قانون حمایت از خانواده مقررشده است اگر زوج با داشتن استطاعت مالی،نفقه زوجه خود را پرداخت نکند به حبس تعزیری از درجه شش محکوم می‌شود. بنابراین قانون‌گذار برای عدم پرداخت نفقه ضمانت اجرا حبس را مشخص نموده است که این امر دلیل بر اهمیت موضوع است. دانستن این نکته ضروری است که اقدام کیفری برای اثبات جرم ترک انفاق در صورتی است که از زمان نپرداختن نفقه، شش ماه گذشته باشد.

نفقه سایر اشخاص

تکلیف پرداخت نفقه در نظام حقوق ایران صرفاً شامل زوجه نیست بلکه اشخاص دیگری نیز باوجود شرایطی، می‌توانند واجب النفقه فردی باشند. این مبحث تحت عنوان نفقه اقارب موردبررسی قرار می‌گیرد. نفقه اقارب شامل: نفقه اقارب نسبی در خط عمودی صعودی مانند: پدر، مادر، جد پدری تا هراندازه که بالا برود و در خط عمودی نزولی مانند: فرزندان و اولاد انحا تا هراندازه که پایین برود.
در رابطه خویشاوندی کسی مستحق دریافت نفقه است که ندار باشد و نتواند به شغلی مشغول شود و در طرف مقابل فردی ملزم به پرداخت نفقه اقارب خود است که توانایی پرداخت آن را داشته باشد یعنی بدون اینکه وضعیت معیشتی خود آن فرد دچار مشکل شود، بتواند زندگی فرد دیگری را ازنظر مالی حمایت نماید.

تفاوت نفقه زوجه و اقارب

باوجوداینکه مستحقین نفقه ممکن است متعدد باشد اما اولویت پرداخت نفقه با زوجه است به این معنا که در صورت وجود زوجه و یک یا چند نفر دیگر که همگی مستحق دریافت نفقه هستند، زوجه اولویت دارد. بنابراین اولین تفاوت این بود که نفقه زوجه نسبت به نفقه اقارب اولویت دارد.
تفاوت بعدی در این است که برای پرداخت نفقه زوجه، ملاک کفایت نیازهای زوجه شامل خوراک، پوشاک، هزینه‌های درمانی و … است و همان‌طور که پیش‌ازاین گفته شد، این موارد حصری نیست و برای تعیین میزان نفقه، به وضعیت و شأن زوجه دقت می‌شود. درحالی‌که در ماده مربوط به نفقه اقراب در قانون مدنی، موارد را شامل مسکن، البسه، غذا و اثاث البیت می‌داند، آن‌هم به‌قدر رفع حاجت و با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق. بنابراین در نفقه اقارب ملاک کفایت، میزان استطاعت فردی که تکلیف به پرداخت نفقه دارد، اهمیت دارد.
تفاوت بعدی این است که زوجه می‌تواند نفقه ایام گذشته خود را مطالبه نماید و درصورتی‌که شوهر ورشکسته باشد، با عنایت به اینکه طلب زوجه از دیون ممتازه زوج است، زوجه بابت مطالبه نفقه گذشته خود بر سایر طلبکاران اولویت دارد.( در خصوص مهریه نیز به همین ترتیب عمل می‌شود) در خصوص نفقه اقارب، خویشاوندان فقط می‌توانند نسبت به آینده خود نفقه مطالبه کنند و حقی برای آن‌ها نسبت به نفقه زمان گذشته مفروض نیست.