دیه چیست؟

مطابق با ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی دیه مقدّر، مال معیّنی است که در شرع مقدّس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص نداد، مقرّر شده است.

دیه سال ۱۴۰۲ چقدر است؟

بنا بر ابلاغ بخشنامه رئیس قوه قضائیه به تمامی واحدهای قضایی و دادسراهای سراسر کشور با توجه به بررسی‌های به‌عمل‌آمده و در راستای اجرای ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی، مصوب سال ۱۳۹۲، قیمت دیه کامل در ماه‌های غیر حرام برای سال ۱۴۰۲ مبلغ ۹ میلیارد ریال معادل ۹۰۰ میلیون تومان تعیین‌شده است.

دیه زن و مرد در سال ۱۴۰۲

ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی

موارد دیۀ کامل همان است که در مقررات شرع تعیین‌شده است و میزان آن در ابتدای هرسال توسط رئیس قوۀ قضاییه به‌تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌شود.

دیه در ماه‌های حرام

در اسلام، چهار ماه سال در گاه‌شماری هجری قمری ماه‌های حرام هستند. ذی‌قعده، ذی‌حجه، محرم و رجب ماه‌های حرام به‌حساب می‌آیند. مبلغ دیه نفس چنانچه هم صدمه و هم فوت در یکی از ماه‌های حرام اتفاق بیفتد به میزان یک‌سوم اعم از اینکه مقتول زن یا مرد باشد افزایش می‌یابد که به آن در اصطلاح تغلیظ دیه گفته می‌شود.

مطابق با مطالب عنوان‌شده در صورت شرایط تغلیظ، نرخ دیه کامل مرد مسلمان در سال ۱۴۰۲ برابر دوازده میلیارد ریال معادل یک میلیارد و دویست میلیون تومان (۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۱۲ ریال) است.

تفاوت دیه زن و مرد

مطابق با ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ ” دیه قتل زن، نصف دیه مرد است”. همچنین بنا بر ماده ۵۶۰ همین قانون ” دیه زن و مرد در اعضاء و منافع تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد یکسان است و چنانچه ثلث یا بیشتر شود دیه زن به نصف تقلیل می‌یابد”.

بر این اساس دیه کامل زن در سال ۱۴۰۲ برابر با چهار میلیارد و پانصد میلیون ریال معادل ۴۵۰ میلیون تومان در ماه های عادی  و مبلغ شش میلیارد ریال معادل ۶۰۰ میلیون تومان در ماه های حرام ( ذی قعده، ذی حجه، محرم و رجب) است.

قانون برابری دیه زن و مرد و بیمه شخص ثالث

بنا بر قانون بیمه شخص ثالث دیه زیان دیدگان تصادف رانندگی بدون در نظر گرفتن جنسیت پرداخت می‌شود. تأمین مابه‌التفاوت میزان دیه زن و مرد در سوانح رانندگی از صندوق تأمین خسارات بدنی صورت می‌پذیرد.

مطابق ماده ۱۰ قانون بیمه شخص ثالث ” بیمه‌گر مکلف است در ایفاء تعهدات مندرج در این قانون خسارت وارده به زیان دیدگان را بدون لحاظ جنسیت و دین تا سقف تعهدات بیمه‌نامه پرداخت کند. مراجع قضائی موظفند در انشای حکم پرداخت دیه، مبلغ مازاد بر دیه موضوع این ماده را  به‌عنوان بیمه حوادث درج کنند”.  بنابراین دیه سال ۱۴۰۲ زن و مرد زیان‌دیده در تصادفات یکسان است.

محاسبه دیه تصادف

میزان دیه تصادف، بنا بر آنچه در قانون مجازات اسلامی آمده است، همانند انواع دیگر دیه‌ها محاسبه می‌شود. چه در تصادفاتی که منجر به فوت فرد خسارت‌دیده شود، و چه در مواردی که منجر به جراحت و آسیب جزئی جانی شود؛ به‌منظور محاسبه دیه تصادف، بر اساس میزان خسارت، درصدی از دیه کامل را معین می‌کنند.

قانون دیه در تصادفات جرحی

در ماده ۱۶ “قانون اصلاح بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیۀ موتوری زمینی در مقابل اشخاص” مصوب ۱۳۸۷ آمده است : در حوادث رانندگی منجر به صدمات بدنی غیر از فوت، بیمه‌گر وسیله نقلیه مسبب حادثه و یا صندوق تأمین خسارت‌های بدنی حسب مورد موظفند پس از دریافت گزارش کارشناس راهنمایی و رانندگی و یا پلیس‌راه و در صورت لزوم گزارش سایر مقامات انتظامی و پزشکی قانونی بلافاصله حداقل پنجاه‌درصد (۵۰%) از دیه تقریبی را به اشخاص ثالث زیان‌دیده پرداخت‌نموده و باقی‌مانده آن را پس از معین شدن میزان قطعی دیه بپردازند.

قانون دیه تصادف منجر به فوت

در خصوص تصادفات منجر به فوت، مطابق با ماده ۷۱۴ در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ذیل تعزیرات و مجازات بازدارنده آمده است: هرگاه بی‌احتیاطی یا بی مبلاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده ( اعمّ از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا متصدّی وسیله موتوری منتهی به قتل غیرعمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می‌شود.

هرگاه زیان‌دیده بر اثر سرایت صدمه یا صدمات غیرعمدی فوت شود، یا عضوی از اعضای او قطع شود یا آسیب بزرگ‌تری ببیند مطابق با ماده ۵۳۹ قانون مجازات اسلامی عمل می‌شود.

ماده ۵۳۹ قانون مجازات اسلامی- هرگاه مجنیُ علیه در اثر سرایت صدمه یا صدمات غیرعمدی فوت نماید یا عضوی از اعضای او قطع شود یا آسیب بزرگ‌تری ببیند به ترتیب ذیل دیه تعیین می‌شود:

الف- درصورتی‌که صدمه وارده یکی باشد، تنها دیه نفس یا عضو یا آسیب بزرگ‌تر ثابت می‌شود.

ب- در صورت تعدّد صدمات چنانچه مرگ یا قطع عضو یا آسیب بیشتر، در اثر سرایت تمام صدمات باشد، تنها دیه نفس یا عضو یا آسیب بزرگ‌تر ثابت می‌شود و اگر مرگ یا قطع عضو یا آسیب بزرگ‌تر در اثر سرایت برخی از صدمات باشد، دیه صدمات مُسری در دیه نفس یا عضو یا آسیب بزرگ‌تر تداخل می‌کند و دیه صدمات غیرمسری، جداگانه محاسبه و مورد حکم واقع می‌شود.

قوانین مرتبط پرداخت دیه از بیت‌المال

تبصره ۳ ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی

در این قانون آمده است ” در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است جز در مورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود”. این نکته ازآنجا حائز اهمیت که به‌طورکلی در موارد دفاع مشروع در مقابل مهاجم، درصورتی‌که جنایتی بر مهاجم رخ دهد، مدافع یا بیت‌المال ملزم به پرداخت دیه نیست.

ماده ۳۳۳ و ۳۳۴ قانون مجازات اسلامی

در ماده ۳۳۳ قانون مجازات اسلامی آمده است” اگر لوث علیه دو یا چند نفر به شکل مردّد ثابت باشد و قسامه به همین‌گونه علیه آن اقامه شود، جنایت بر عهده یکی از چند نفر، به‌صورت مردّد اثبات می‌شود و قاضی از آنان می‌خواهد که بر برائت خود سوگند بخورند. اگر همگی از سوگند خوردن خودداری ورزند یا برخی از آنان سوگند یاد کنند و برخی نکنند، دیه بر ممتنعان ثابت می‌شود. اگر ممتنعان متعدّد باشند، پرداخت دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می‌شود. اگر همه آنان بر برائت خود سوگند یاد کنند، در خصوص قتل، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود و در غیر قتل، دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می‌گردد.

همچنین در ماده ۳۳۴ قانون مجازت اسلامی آمده است” اگر لوث علیه دو یا چند نفر به شکل مردّد ثابت باشد، چنانچه شاکی از آنان درخواست اقامه قسامه کند هر یک از آنان باید اقامه قسامه کند. در صورت خودداری همه یا برخی از آنان از اقامه قسامه، پرداخت دیه بر ممتنع ثابت می‌شود در صورت تعدّد ممتنعان، پرداخت دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می‌شود. اگر همگی اقامه قسامه کنند، در قتل، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌گردد.

ماده ۴۷۰ قانون مجازات اسلامی

درصورتی‌که مرتکب، دارای عاقله نباشد، یا عاقله او به دلیل عدم تمکّن مالی نتواند دیه را در مهلت مقرّر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکّن از بیت‌المال پرداخته می‌شود. در این مورد فرقی میان دیه نفس و غیر آن نیست.

ماده ۴۷۳ قانون مجازات اسلامی

در ماده ۴۷۳ قانون مجازات اسلامی این‌طور آمده است ” هرگاه مأموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را مطابق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت یا صدمه‌ی بدنی کسی شود، دیه بر عهده بیت‌المال است”.»

تبصره- هرگاه شخصی با علم به خطر یا از روی تقصیر، وارد منطقه ممنوعه نظامی و یا هر مکان دیگری که ورود به آن ممنوع است، گردد و مطابق مقررات، هدف قرار گیرد، ضمان ثابت نیست و درصورتی‌که از ممنوعه بودن مکان مزبور آگاهی نداشته باشد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی

در جنایت شبه عمدی درصورتی‌که به دلیل مرگ یا فرار به مرتکب دسترسی نباشد، دیه از مال او گرفته می‌شود و درصورتی‌که مال او کفایت نکند از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

ماده ۴۷۵ قانون مجازات اسلامی

در جنایت خطای محض در مواردی که پرداخت دیه بر عهده مرتکب است اگر به علّت مرگ یا فرار، دسترسی به او ممکن نباشد دیه جنایت از اموال او پرداخت می‌شود و درصورتی‌که مرتکب مالی نداشته باشد دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

برای بهره مندی از مشاوره حقوقی گروه وکلای قدردان با ما در تماس باشید.