داوری

به‌طورکلی روش‌های حل‌وفصل اختلافات به روش مراجعه به سیستم قضایی و روش‌های خارج از دادگاه است. در این گفتار به بررسی روش‌های حل‌وفصل خارج از دادگاه و با عنایت ویژه به مبحث داوری می‌پردازیم.

روش‌های حل‌وفصل خارج از دادگاه، خود شامل روش داوری و روش‌های سازشی است. روش‌های سازشی به این صورت است که عموماً با رضایت و سازش بین طرفین به حل اختلافات موجود می‌پردازد. درواقع در این روش‌ها که مذاکره، میانجی‌گری، کارشناسی، ازجمله آن‌هاست، با به‌کارگیری مبانی خاص خود با به‌کارگیری رضایت طرفین، اختلاف را مرتفع می‌نماید.

درروش داوری شخص یا اشخاصی، بر پایه توافق قبل یا بعد از بروز اختلاف (بر پایه شرط یا قرارداد جداگانه) تلاش می‌کنند تا اختلاف به وجود آمده را حل‌وفصل و درنهایت تصمیم اتخاذشده را در قالب رأی داوری ارائه کنند.

داوری قراردادها

ویژگی داوری

• داوری یک دادرسی خصوصی است به این معنا که طرفین برای حل‌وفصل اختلاف خود، شخصی را به‌عنوان داور انتخاب می‌نمایند و شخص منتخب مانند یک قاضی به بررسی دلایل و درنهایت صدور حکم می‌پردازد.
• داوری جایگزینی برای دادگاه است: اگر در قرارداد شرط داوری باشد یا موافقت‌نامه داوری جداگانه‌ای وجود داشته باشد، این اختلاف دیگر قابل ارجاع ه دادگاه نبوده و طرفین باید اختلاف خود را از این طریق مرتفع سازند.
• رأی داور قطعی است: نظام داوری تک مرحله است به این معنا که از رأی صادرشده توسط داور نمی‌توان در مرجعی تجدیدنظر کرد.
• رأی داور الزامی است و از حمایت اجرایی دستگاه قضا برخوردار است.

جایگاه داوری

داوری به‌عنوان یکی از روش‌های حل‌وفصل اختلاف در نظام حقوقی ایران، هنوز به بلوغ خودش نرسیده اما همواره موردتوجه ارگان‌ها و سازمان‌ها و حتی اشخاص حقیقی در عقد قراردادها بوده است. برای مطالعه جایگاه داوری در نظام حقوقی ایران بهتر است مزایا و معایب آن را مرور کنیم:

مزایا داوری:

• محرمانگی: در نظام دادرسی ایران و در برگزاری جلسات دادگاه، اصل بر علنی بودن دادگاه است. در حالیکه شیوه داوری اجباری برای برگزاری علنی ندارد و می‌تواند بیشتر از مراجعه به دادگاه حافظ امنیت و اطلاعات افراد طرف دعوا باشد.
• سرعت رسیدگی: روند پرونده‌های مطروحه در دادگاه‌ها به دلیل حجم زیاد آن‌ها، کند است، اما در داوری این‌طور نیست. شاید به همین دلیل است که زمان در قرارداد یا شرط داوری یکی از ارکان آن محسوب می‌شود.
• کم‌هزینه بودن داوری: تقدیم دادخواست مالی در دادگاه معادل سه و نیم درصد خواسته، هزینه دادرسی دارد ولی مطابق دستور رئیس قوه قضاییه در داوری حداکثر ۲ درصد مبلغ خواسته است.
• سهولت اجرا رأی: داوری نهادی توافق محور است ازاین‌رو به نظر می‌رسد طرفین رأی داور را بهتر از رأی صادره از دادگاه اجرا می‌نمایند.

معایب داوری:

• محدودیت صلاحیت داوری: در سیستم قضایی ایران، دادگاه صلاحیت عام دارند مگر به‌موجب قانون دادگاه دیگری به‌طور اختصاصی در خصوص موضوع مشخصی به وجود آمده باشد. صلاحیت داور در رسیدگی به اختلافات محدود به مورد یا موارد مشخص‌شده است. ضمن اینکه طبق قانون، برخی از دعاوی قابل ارجاع به داوری نیست مانند: دعاوی مربوط به ورشکستگی.
• محدودیت در تدابیر موقتی: به‌کارگیری تدابیر موقتی نظیر دستور موقت، تأمین خواسته در داوری محدودیت دارد. توضیح این‌که اگر داور اختیار این را داشته باشد که در دعوای مطروحه تدابیر موقتی اتخاذ نماید، خسارت احتمالی کجا باید پرداخت شود؟!

درمجموع و با در نظر گرفتن مزایا و معایب نهاد داوری، باید این نکته را از نظر دور نداشت که به‌طورکلی و روی‌هم‌رفته داوری به‌عنوان یکی از راه‌های حل‌وفصل اختلافات، روش مطلوبی است زیرا عناصر یک دادرسی عادلانه کم‌وبیش در داوری وجود دارد و ازاین‌رو داوری می‌تواند به تسریع روند حل‌وفصل اختلافات کمک شایانی نماید.

تقسیم‌بندی داوری

قبل از اینکه به بررسی انواع داوری بپردازیم باید بدانید داوری به اعتبارهای مختلف، انواع متفاوتی دارد. یکی از تقسیم‌بندی‌های داوری به‌قرار زیر است:

• داوری اجباری
• داوری اختیاری
• داوری الحاقی یا انضمامی

به‌طورکلی داوری نهادی توافق محور و اختیاری است لیکن در برخی از قوانین به دلیل جلوگیری از تجمع پرونده در یک موضوع یا علیه یک نهاد مشخص، حل‌وفصل اختلافات به نهاد داوری مشخصی سپرده‌شده است. برای مثال در قانون بورس، نهاد داوری پیش‌بینی‌شده است.

در توضیح داوری الحاقی یا انضمامی باید گفت این نوع داوری کمی ماهیت اجباری دارد. برای مثال در یک صنف مشخص و در اساسنامه آن صنف پیش‌بینی‌شده است که اختلافات بین اعضا باید به داوری مشخص‌شده در همان صنف ارجاع داده شود.

در یک تقسیم‌بندی دیگر داوری از حیث مرجع به داوری موردی و سازمانی تقسیم می‌شود.

• داوری موردی: طرفین در خصوص اختلاف خود به یک مرجع یا شخص معینی مراجعه می‌نمایند.
• داوری سازمانی: سازمانی اساس برای داوری تأسیس‌شده و اختصاصاً به حل‌وفصل اختلافات رسیدگی می‌کند و شخصیت حقوقی مستقل دارد.

از حیث قلمرو داوری به داخلی و بین‌المللی تقسیم می‌شود:

• داوری داخلی: اگر طرفین دعوا تابعیت ایرانی داشته باشند، داوری داخلی و تابع باب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی است.
• داوری بین‌المللی: یکی از طرفین دعوا غیر ایرانی باشد که در این صورت روند داوری تابع قانون داوری تجاری بین‌المللی مصوب سال ۱۳۷۶ خواهد بود.

همان‌طور که ملاحظه شد، داوری بر اساس اینکه موضوع اختلاف چه چیزی باشد و یا طرفین دعوا چه تابعیتی داشته باشند و یا بر اساس سایر عناصر ذکرشده، نوع داوری متفاوت خواهد بود. حال پس از بررسی موارد فوق، بهتر است به بررسی موارد بطلان رأی داوری و سپس خاتمه داوری بپردازیم.

بطلان رأی داوری

طبق قانون رأی داور در مواردی باطل خواهد بود و قابل‌اجرا نیست:

• داور مطلقاً از انجام داوری ممنوع شده باشد.( در قانون آیین دادرسی مدنی مواردی بیان‌شده است که به‌موجب آن، افرادی که خصوصیات ذکرشده در این مواد را دارند از انتخاب به‌عنوان داور ممنوع هستند: ماده ۴۵۶،۴۶۶،۴۷۰)
• رأی صادره از سوی داور مخالف با قوانین موجد حق باشد.
• داور خارج از حدود اختیارات خود رأی صادر کند.
• داور پس از انقضای مهلت داوری رأی صادر کند.
• رأی توسط داور یا داورانی صادرشده باشد که مجاز به صدور رأی نبودند.

اگر هر یک از موارد فوق رخ دهد، رأی داور باطل است و فردی که نسبت به این امر ذینفع است، می‌تواند درخواست ابطال رأی داور را از دادگاه داشته باشد.

خاتمه داوری

داوری با صدور و ابلاغ رأی داوری در مهلت مقررشده، به پایان می‌رسد. رأی داوری در واحد اجرای احکام دادگاه‌ها قابلیت اجرایی دارد. بنابراین محکوم‌له رأی داوری می‌تواند درخواست اجرای رأی را از واحد اجرای احکام مربوطه بنماید .

با توجه به موارد فوق و بررسی ارکان و زوایای مهم داوری، به نظر می‌رسد این روش برای حل‌وفصل اختلافات، روش نسبتاً مطلوبی است و تا حد زیادی می‌تواند از تجمیع پرونده‌ها در شعب مختلف دادگاه‌ها جلوگیری نماید. ازاین‌رو به کلیه شرکت‌ها، سازمان‌ها و اشخاص توصیه می‌شود با مشاوره درست و به‌موقع در خصوص چگونگی تنظیم شرط داوری در قراردادهای خود و یا موافقت‌نامه داوری، در راستای حل‌وفصل اختلافات خود، گام درست و مؤثری بردارند.

شما می‌توانید از تجربه و تخصص گروه وکلای قدردان در امر داوری استفاده کنید. مشاوران حقوقی در امر داوری آمادۀ یاری‌رساندن به شما هستند.