حضانت (custody)

حضانت در لغت به معنای بغل کردن است و در اصطلاح به معنی نگهداری و مراقبت است. حضانت در نظام حقوقی ایران به عنوان حق و تکلیف تومان شناخته می شود. به این معنا که مراقبت و نگهداری از طفل حق برای والدین و از طرفی تکلیفی است که نمی توانند از آن سر باز بزنند. ضمنا باید به خاطر داشت که به سبب اینکه حضانت تکلیف قانونی است، والدین حق انتقال و اسقاط آن را ندارند. هر چند انتقال حضانت طفل بین والدین، ممانعتی ندارد.

مساله حضانت بیشتر در زمان وقوع طلاق  و یا فوت یکی از والدین مورد بحث قرار می گیرد و محل اختلاف زوجین می گردد زیرا قبل از آن و در زمان زندگی مشترک، زوجین نسبت به نگهداری و مراقبت از فرزندان خود، اصولا اختلافی ندارند.

این نکته را باید در نظر داشت که منظور از طفل، فردی است که به سن بلوغ نرسیده باشد. بنابراین در خصوص دختری که ۹ سال تمام قمری و پسری که ۱۵ سال تمام قمری دارد، مقوله حضانت منتفی است و نگهداری و سرپرستی فردی با این سن، به انتخاب خود او خواهد بود.

حضانت طفل در صورت وقوع طلاق

طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: ” برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی الویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره: بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.”

همانطور که در متن ماده مصرح است، حضانت طفل فارغ از جنسیت او، تا هفت سالگی به عنوان حقی برای مادر شناخته شده و پس از آن در اختیار پدر می باشد. البته باید این نکته را در نظر گرفت که در صورتی که پدر خواهان سرپرستی و حضانت طفل نباشد و یا صلاحیت نداشته باشد، می توان حق حضانت را از پدر سلب نمود که این امر نیازمند اثبات در دادگاه است.

در مواردی که حق حضانت به یکی از والدین سپرده می شود، برای طرف دیگر حق ملاقات در نظر گرفته می شود که بنا بر توافق طرفین و یا حکم دادگاه، روز و ساعت مشخصی در هفته می باشد.
باید به خاطر داشت که در مواردی که حضانت طفل با مادر است، تکلیف پرداخت نفقه طفل از پدر ساقط نمی شود.

حضانت طفل پس از فوت یکی از والدین

طبق قانون مدنی، در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آن کسی است که زنده مانده است. بنابراین در این فرض تفاوتی ندارد که مادر طفل زنده باشد یا پدر او. الویت حضانت با والدی است که در قیدحیات باشد. البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که در صورت فوت پدر و زنده بودن مادر طفل، حضانت با مادر طفل است مگر اینکه دادگاه به تقاضای ولی قهری( جد پدری) یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

موارد سقوط حق حضانت مادر

قانون مدنی در برخی موارد حق حضانت را از مادر سلب نموده است. این موارد عبارتند از :

• اگر مادر در زمانی که حضانت طفل با اوست، مبتلا به جنون شود
• اگر مادر در زمانی که حضانت طفل با اوست، ازدواج مجدد کند.

البته باید این نکته را یادآور شد که در صورت جنون زوج نیز حق حضانت از وی سلب خواهد شد.

نکته مهم و قابل تامل در مورد سلب حق حضانت مادر اینست که اگر پدر فوت کرده باشد، مادر طفل حضانت طفل را به عهده دارد و حتی ازدواج مجدد مادر نیز حق حضانت وی را سلب نمی نماید مگر اینکه همانطور که توضیح داده شد، دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان حق حضانت را از مادر سلب نمایند.بنابراین ازدواج مجدد در صورتی مانع حضانت مادر خواهد بود که حق حضانت به سبب طلاق به مادر منتقل شده باشد.

موانع حضانت برای والدین

موارد ذکر شده در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی اشاره به موانع حضانت برای هریک از والدین فارغ از جنسیت آنها دارد. در این ماده به طور کلی عبارت ” عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر و مادر” را مانع حضانت می داند. و در ادامه این ماده مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط را برای هم پدر و هم مادر اینطور بیان می کند:
۱- اعتیاد زیان آر به الکل، مواد مخدر و قمار
۲- اشتهار به فساد اخلاق و فحشا
۳- ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
۴- سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق
۵- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف”

همانطور که در صدر ماده گفته شد، این موارد از مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی است و می تواند شامل موارد دیگر به تشخیص دادگاه نیز شود.

طرح دعوای سلب حضانت

اشخاص صلاحیت دار برای طرح دعوای سلب حضانت، یکی از والدین نسبت به طرف دیگر، اقربای طفل، قیم طفل و یا رئیس حوزه قضایی می باشد. این دادخواست تحت عنوان ” سلب حضانت”یا ” لغو حضانت” به طرفیت پدر یا مادر طفل مطرح می شود و در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار می گیرد.

سوالات متداول

• در صورت ازدواج مجدد پدر، حضانت طفل از او سلب نمی شود؟

در پاسخ به این سوال باید گفت خیر. مقرره قانونی برای سلب حق حضانت پدر در صورت ازدواج مجدد وی وجود ندارد.