تعریف مال

مال در لغت به هر چیزی که ارزش و منفعت اقتصادی داشته باشد گفته می‌شود. البته قید منفعت داشتن، ممکن است نسبی و با توجه به شخص، ممکن است متفاوت باشد. در ادامه با معرفی انواع مال و تقسیم‌بندی‌های موجود در خصوص اموال، این مسئله روشن‌تر می‌شود.

اموال به اعتبارهای مختلف، دسته‌بندی‌های گوناگون دارد. این امر صرفاً یک تقسیم‌بندی در راستای برقراری نظم نیست. بلکه آثار حقوقی متفاوتی بر آن مترتب می‌شود. برای مثال در تقسیم‌بندی مال به منقول و غیرمنقول، صلاحیت دادگاه‌ها متفاوت و تعیین‌کننده است.

• اموال مثلی و قیمی

یکی از تقسیم‌بندی‌های مربوط به اموال، تقسیم مال به قیمی و مثلی است. مال مثلی طبق تعریف ماده ۹۵۰ قانون مدنی، ” مالی است که اشباه و نظایر آن نوعاً زیاد و شایع باشد.” در مقابل مال قیمی مالی است که اشباه و نظایر زیادی ندارد و نمی‌توان آن را جایگزین نمود. برای درک بهتر به این مثال توجه کنید. ماشین ساینا سفید ( بدون پلاک معین و شماره شاسی مشخص) یک مال مثلی است. زیرا می‌توان نظیر آن را یافت و قابل‌جایگزینی است. از طرفی، گردنید طلا با نگین یاقوت بنفش متعلق به دوره سامانیان، یک مال قیمی است. زیرا قابل‌جایگزینی نیست و نظیر و شبیه آن در جامعه یافت نمی‌شود. درواقع اموال قیمی صفاتی دارند که آن‌ها را از نمونه مثلی دیگر جدا می‌سازد. همین صفت سبب ارزش و یگانگی آن‌ها می‌شود.

فایده تقسیم اموال به مثلی و قیمی

همان‌طور که در مقدمه بحث گفته شد، تقسیم‌بندی اموال صرفاً به دلیل ترتیب و وجود نظم نیست. بلکه بر هر دسته‌بندی آثار حقوقی متفاوتی مترتب است. در خصوص اموال مثلی و قیمی نیز همین‌طور است. مهم‌ترین فایده این تقسیم‌بندی در جبران خسارات وارده به هر دسته از این اموال است. برای روشن شدن موضوع، بهتر است به مثال توجه کنید.

فرض کنید مال مثلی موضوع یک قرارداد خریدوفروش قرارگرفته است. در زمان تحویل موضوع قرارداد، مشخص می‌شود مال مذکور، از بین رفته است. در این حالت متعهد الزام می‌شود، مال دیگری با همان صفات را به متعهدله تحویل بدهد و اعتبار قرارداد پابرجاست.

فرض دیگر، یک مال قیمی موضوع معامله است. در زمان تحویل،  موضوع معامله از بین رفته است. در این حالت، ازآنجایی‌که امکان جایگزین سازی برای مال قیمی وجود ندارد، قیمت آن مال باید برآورد و پرداخت شود.

• مال منقول و غیرمنقول

یکی دیگر از انواع دسته‌بندی اموال، تقسیم مال به منقول و غیرمنقول است. این نوع تقسیم‌بندی نیز آثار حقوقی مهمی دارد. مال منقول به مالی اطلاق می‌شود که جابجا کردن آن امری آسان و ممکن است. اتومبیل، حیوان و هر چیز دیگر قابل انتقالی، مال منقول است. مال غیرمنقول، به اموالی اطلاق می‌شود که قابل جابجایی نیست. زمین، آپارتمان از مهم‌ترین مصادیق مال غیرمنقول است.

انواع مال اعم از منقول و غیرمنقول

فایده تقسیم‌بندی مال منقول و غیرمنقول

آثار این تقسیم‌بندی در بسیاری از مفاد قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی متجلی است. دعاوی که خواسته آن مال منقول و غیرمنقول باشد، دعاوی مالی محسوب می‌شوند و میزان هزینه دادرسی تابعی از ارزش خواسته است. لیکن صلاحیت دادگاه‌ها در این دو نوع دعوا متفاوت است. در دعاوی منقول، صلاحیت دادگاه تابع اصل تعیین‌شده در قانون آیین دادرسی مدنی است. به این معنا که دادگاه محل اقامت خوانده، صالح به رسیدگی این دعواست. در طرف دیگر وقتی خواسته دعوا مال غیرمنقول باشد و یا ارتباط مستقیم به اموال غیرمنقول داشته باشد، دادگاه صالح برای اقامه دعوا، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است. برای مثال الف ساکن خوزستان، از آقای ب ساکن تهران، ملکی را در اصفهان خریداری می‌کند. آقای ب در سمت فروشنده، در خصوص انتقال سند رسمی به نام خریدار تعلل می‌نماید. در این حالت دعوای الزام به تنظیم سند رسمی باید در دادگاه عمومی حقوقی اصفهان که محل وقوع ملک است، طرح شود.

• مال مصرف شدنی و مال قابل بقا

در یک تقسیم‌بندی دیگر اموال به دودسته مصرف شدنی و قابل بقا تقسیم می‌شوند. همان‌طور که از عنوان آن پیداست، اموال مصرف شدنی اموالی هستند که با استعمال، از بین می‌روند و قابلیت بقا ندارند. مانند خوراکی‌ها. در مقابل اموال قابل بقا وجود دارند که با استفاده ولو مکرر، باقی می‌مانند و از بین نمی‌روند. مانند آپارتمان که با سکونت در آن همچنان آپارتمان پابرجاست.

فایده تقسیم‌بندی مال به مصرف شدنی و قابل بقا

مهم‌ترین فایده این تقسیم‌بندی، قابلیت انعقاد برخی عقود است. قانون مدنی در مواد مختلف، اقدام به شناسایی عقودی نموده است که باید موضوع آن‌ها اموال قابل بقا باشد. این عقود عبارت است از عقد وقف، عقد عاریه، عقد اجاره، عقد حق انتفاع. هر یک از این عقود مفصلاً در مطالب مربوط به خود، معرفی و شرایط آن بیان می‌شود. آنچه به‌طورکلی بدانید این است که برای انعقاد این عقود، باید دقت داشته باشید که مال موضوع معامله باید با یک‌بارمصرف از بین نرود و قابلیت بقا در اثر استعمال متعدد را داشته باشد.

• عین و منفعت

آخرین گروه در بحث تقسیم اموال اختصاص دارد به تقسیم مال به‌عین و منفعت. عین به هر آنچه ملموس باشد و وجود خارجی داشته باشد، اطلاق می‌گردد. مانند خودرو، آپارتمان و هر چیز دیگری با این خصوصیت. در مقابل منفعت اشاره به مزیت وجود یک چیز دارد. درواقع منفعت قابل‌لمس نیست. مانند منافع استفاده از یک‌منزل مسکونی.

فایده تقسیم‌بندی عین و منافع

در این بحث نیز همان‌طور که در خصوص مال مصرف شدنی و مال قابل بقا بیان شد، فایده عملی این تقسیم‌بندی این است که برخی از عقود نسبت به اعیان و برخی نسبت به منافع قابلیت انعقاد دارند. برای مثال اگر هدف از انعقاد یک قرارداد استفاده از منافع یک ملک باشد بدون اینکه عین آن منتقل شود، بهترین نوع، انعقاد عقد اجاره است. در مقابل عقودی مانند بیع، اشاره به تحقق یک معامله در خصوص یک شی قابل‌لمس و قابل اشاره دارد. مانند خریدوفروش یک‌خانه.

در این مقاله تلاش کردیم انواع مال را موردبررسی قرار دهیم. البته همان‌طور که در ابتدای این مبحث عنوان شد، اموال به اعتبارهای مختلف، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی دارند. مبحثی که بیان شد شامل مهم‌ترین و کاربردی‌ترین انواع تقسیم‌بندی اموال است. همان‌طور که توضیح دادیم، آثار متفاوتی برای این تقسیم‌بندی‌ها مفروض است. بنابراین بسیار اهمیت دارد در زمان قرارداد نویسی و یا امضا قرارداد، اطلاع کامل داشته باشید که قصد و هدف شما و طرف دیگر قرارداد چیست. (برای اطلاع بیشتر می توانید از مقاله نکات مهم تنظیم قرارداد استفاده کنید). تنها در این صورت است که می‌توان تصویر درستی از عقد در حال انعقاد، به دست داد. برای این مهم می‌توانید با دریافت مشاوره تخصصی از وکلای متخصص، درزمینهٔ قرارداد نویسی، با اطمینان بیشتری اقدام کنید.